Sezon na kleszcza

Marta Lenkiewicz ?yjmy d?u?ej,5/2010: 42-43

?ród?o: http://www.medigo.pl

Zdj?cie: portalwolow.pl

Kleszcze ruszaj? na ?er. Cho? brzmi to jak tytu? kiepskiego horroru, du?o w tym prawdy. Zw?acza wczesn? wiosn? rozpoczynaj? sw? aktywno??, która b?dzie trwa? do listopada. Kto jest na li?cie potencjalnych ofiar? Czy dysponujemy broni? przeciwko nim?

W tym roku po raz kolejny ju? wystartowa?a akcja „Zielonych dni”, organizowana w ramach projektu edukacyjnego „Kleszczowe zapalenie mózgu. Zapobiegaj! Zaszczep si?!”. Na polskie drogi wyruszy? „Kleszczobus”, który w weekendy odwiedza? najwi?ksze miasta: Gda?sk, Pozna?, Wroc?aw, Kraków, Katowice, ?ód? i Warszaw?. Wszystko po to, by poszerzy? nik?? wci?? wiedz? Polaków na temat zagro?enia, jakim jest kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) i sposobu ochrony przed nim. Na tle innych krajów wypadamy bowiem marnie. Przyk?adowo, w Austrii szczepieniom przeciw KZM poddaje si? 87% spo?ecze?stwa, w Niemczech – 26%, w Czechach – 17%, a w Polsce... raptem 1%. Nie dziwi to jednak, je?li spojrzymy na odsetek zaszczepionych w przypadku innych chorób. Chocia? o grypie sezonowej tr?bi si? od lat, ch?tnych do szczepie?, nawet darmowych, ci?gle brakuje. Ale czy w przypadku kleszczy jest o co robi? tyle szumu? Czy szczepienie przeciw KZM, tak?e i w tym roku zalecane przez G?ówny Inspektorat Sanitarny, jest a? tak istotne? Czy jest si? czego tak naprawd? ba??

Kleszcz a sprawa polska

Spójrzmy na to z innej strony. Planuj?c urlop w egzotycznych krajach staramy si? zabezpiecza? przed ewentualnymi chorobami. Na sam? my?l o zara?eniu durem brzusznym czy ?ó?t? febr? biegniemy do punktu szczepie?. A wyje?d?aj?c na Mazury? Nie robimy nic, cho? to jeden z g?ównych regionów wyst?powania kleszczy w Polsce. Czy ten brak dzia?a? wynika z ma?ej wiedzy dotycz?cej zagro?e? czy z naszej ignorancji? A mo?e problem jest zbyt s?abo nag?o?niony?

Niestety, ale w tym ostatnim przypadku nie mamy si? czym „chwali?”. Polska okazuje si? by? bia?? plam? na mapie endemicznych terenów wyst?powania kleszczowego zapalenia mózgu (czyli takich, gdzie odsetek zara?onych kleszczy jest znaczny). Okazuje si?, ?e kleszcze wyst?puj? prawie wsz?dzie w Europie ?rodkowej, a tylko w Polsce – gdzieniegdzie. Brzmi to absurdalnie i nie trudno si? domy?li?, ?e to skutek wieloletnich zaniedba?, nieprowadzenia dok?adnych bada? epidemiologicznych, braku rejestracji wszystkich przypadków wyst?pienia choroby b?d? niezg?aszania ich do odpowiednich jednostek sanitarnych.

Jak twierdzi dr n. med. Pawe? Stefanoff z Zak?adu Epidemiologii Pa?stwowego Zak?adu Higieny, wiele osób z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych nie by?o diagnozowanych w kierunku KZM i rejestrowano je jako przypadki o nieustalonej etiologii. A przecie? diagnostyka jest istotna, równie? dlatego, ?e dzi?ki niej mo?na lepiej ukierunkowa? profilaktyk?. Zachorowania zg?aszane s? tylko z nielicznych województw: podlaskiego, warmi?sko-mazurskiego, mazowieckiego, dolno?l?skiego i opolskiego. O innych rejonach wci?? niewiele  wiadomo.

Problem tkwi te? w tym, ?e kleszcze kojarzone dot?d z g?stymi lasami, obecnie znacznie rozszerzy?y zasi?g swojego wyst?powania. Ich tereny endemiczne przesuwaj? si? na pó?noc. Jeszcze niedawno nikt o nich nie s?ysza? w Szwecji, dzi? s? ju? tam sta?ym elementem fauny. Spotka? je mo?na na terenach po?o?onych coraz wy?ej, np. w górach. Nie omijaj? równie? miast – parków, skwerów czy dzia?ek. Dlaczego tak si? dzieje? Kleszcze przenoszone s? m.in. przez migruj?ce ptaki i prawdopodobnie w?a?nie w ten sposób powstaj? nowe ogniska choroby.

Wszystkiemu winna ?lina

Swoje ofiary kleszcze rozpoznaj? po zapachu, ciep?ocie cia?a i wydychanym dwutlenku w?gla. Lubi? zapach kwasu mas?owego, który wydziela nasza skóra, dlatego szczególnie ceni? sobie „brudnych”, przepoconych ?ywicieli. Dostawszy si? na cia?o, poszukuj? miejsc pokrytych cienk? skór?, wilgotnych, dobrze ukrwionych. Najcz??ciej wybieraj? dó? podkolanowy, uda, pachy, kark czy nasad? w?osów. Podczas wk?uwania kleszcze wydzielaj? razem ze ?lin? substancje znieczulaj?ce, co powoduje, ?e nawet nie zdajemy sobie z sprawy z faktu uk?szenia.

Samo wk?ucie si? nie stanowi ryzyka. Zagro?enie pojawia si? wtedy, gdy kleszcz zainfekowany jest czynnikami chorobotwórczymi, co powoduje przedostanie si? patogenów do krwioobiegu ?ywiciela i rozwój choroby. To w?a?nie w ?linie kleszcza znajduj? si? wirusy Flavi, odpowiedzialne za kleszczowe zapalenie mózgu.

Oczywi?cie, nie ka?dy kleszcz musi by? nosicielem wirusa, jednak?e badania wskazuj?, ?e na terenach endemicznych znaczna ich cz??? jest zaka?ona. Co równie wa?ne, szybkie usuni?cie kleszcza nie zabezpiecza przed zara?eniem. St?d tak wa?na jest profilaktyka.

Banalna przyczyna, powa?ne konsekwencje

Zara?ony flaviwirusem kleszcz, wgryzaj?c si? w cia?o, wprowadza go do krwioobiegu. Ten z kolei przedostaje si? do centralnego uk?adu nerwowego, a nast?pnie atakuje mózg. Choroba ma zazwyczaj przebieg dwufazowy. Po bezobjawowym okresie inkubacji, czyli po kilkunastu dniach od zaka?enia, pojawiaj? si? niespecyficzne objawy w postaci gor?czki, os?abienia, ogólnego rozbicia, bólów g?owy i mi??ni. Przypomina to nic innego jak gryp?. Czasami na tym etapie choroba si? ko?czy. Jednak w cz??ci przypadków, na skutek stanu zapalnego o?rodkowego uk?adu nerwowego, dochodzi do drugiej, neurologicznej i najgro?niejszej fazy, w której widoczny jest ju? pe?ny obraz choroby.

– W momencie, gdy rozwinie si? zapalenie mózgu (u doros?ych) lub opon mózgowo-rdzeniowych (u dzieci i m?odzie?y), pojawiaj? si? bardzo silne bóle g?owy, wysoka gor?czka, wymioty, zaburzenia orientacji, drgawki, niedow?ady, pora?enie mi??ni, cz??ciowa lub ca?kowita utrata ?wiadomo?ci, a nawet przytomno?ci, ?pi?czka. Choroba mo?e doprowadzi? do ?mierci b?d? pozostawi? po sobie trwa?e nast?pstwa neurologiczne – twierdzi dr hab. n. med. Ewa Majda-Stanis?awska z Kliniki Chorób Zaka?nych i Hepatologii Uniwersytetu Medycznego w ?odzi.

Chorob? zdiagnozowa? mo?na jedynie poprzez punkcj? l?d?wiow?. W trakcie leczenia konieczna jest hospitalizacja, która trwa cz?sto wiele miesi?cy. Niestety, medycyna nie dysponuje ?adnymi lekami, które niszcz?c wirusa KZM mog?yby wp?yn?? na rokowania pacjenta. W rachub? wi?c wchodzi jedynie leczenie objawowe, którego efekty nie s? mo?liwe do przewidzenia.

Zdj?cie: pzh.gov.pl

A mo?e lepiej zabezpieczy? si??

Oczywi?cie, nie ka?dy musi si? szczepi?, jednak ci, którzy lubi? aktywnie sp?dza? czas na ?onie przyrody, wyje?d?aj? na wakacje z dzie?mi do lasów czy nad jeziora, powinni si? nad tym zastanowi?. Specjali?ci jednog?o?nie mówi?: tylko szczepionka chroni nas przed kleszczowym zapaleniem mózgu. Trzeba jednak pami?ta?, ?e nie zabezpiecza ona przed samym ugryzieniem kleszcza, ale powoduje wytworzenie odporno?ci na wirusa przez niego przenoszonego.

Szczepienia najlepiej rozpocz?? wczesn? wiosn?. Szczepionka podawana jest w trzech dawkach. Pierwsz? przyjmuje si? w dowolnym dniu, drug? – po 1-3 miesi?cach (po 2 tygodniach zyskujemy odporno??), trzeci? – 5-12 miesi?cy po drugiej dawce. To rekomendowany schemat szczepie?, ale istnieje tak?e mo?liwo?? przyspieszonego jej podania. Zaszczepi? mo?na si? w punktach szczepie? na terenie ca?ego kraju b?d? poprosi? lekarza prowadz?cego o wypisanie recepty i samemu j? kupi?. Cena szczepionki to kwota rz?du 50-70 z?.

Przed kleszczami, nie przed chorob? (!), mo?emy si? sami chroni?. Przede wszystkim nale?y zadba? o w?a?ciwe ubranie – d?ugie nogawki, r?kawy, skarpetki, czapka. Warto u?ywa? repelentów, czyli preparatów w p?ynie lub aerozolu odstraszaj?cych kleszcze (np. Autan, Off). Niestety, w zale?no?ci od substancji aktywnej dzia?aj? one 2-4 godziny i nigdy w 100% nie chroni? przed uk?szeniem. Pami?tajmy tak?e o rozwieszaniu siatek, moskitier, u?ywaniu ?wiec i specjalnych kadzide?ek. To zawsze zmniejszy ryzyko.

Wypowiedzi specjalistów pochodz? z wyk?adów wyg?oszonych na konferencji prasowej w ramach programu „Kleszczowe zapalenie mózgu. Zapobiegaj! Zaszczep si?!”.,

WA?NE!

Popularne mity o kleszczach

• Kleszcze spadaj? z drzew.

Nieprawda. ?yj? w ?ció?ce, wspinaj? si? nie wy?ej ni? na wys. 20-70 cm, czyli na trawy i krzewy.

• Przed wyj?ciem kleszcza najpierw smarujemy go mas?em.

Nieprawda. Smarowanie mas?em, olejem, tylko pogarsza spraw?. Kleszcza usuwa si? specjaln? „pompk?” dost?pn? w aptekach b?d? p?set?. Chwyta si? go tu? przy skórze i stanowczym ruchem wyci?ga. Miejsce nale?y odkazi?. Pozostawienie w skórze jego cz??ci g?bowej mo?e grozi? powik?aniami. Do lekarza trzeba si? zg?osi? je?li: ma si? k?opot z usuni?ciem, nast?pi?o ono po 24 godzinach od uk?szenia, wokó? miejsca pojawi?o si? zaczerwienienie o ?rednicy 5 cm.

• Kleszczowe zapalenie mózgu to inaczej borelioza.

Nieprawda. KZM to choroba wywo?ana wirusem Flavi, borelioza – bakteri?, kr?tkiem Borrelia. W leczeniu tej drugiej stosuje si? antybiotyki, przez co terapia jest skuteczniejsza i lepiej rokuj?ca.

• Kleszczowe zapalenie mózgu i kleszczowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to dwie ró?ne choroby.

Nieprawda. To ta sama choroba wywo?ana wirusem Flavi przenoszonym przez kleszcze. Pierwsza dotyka przede wszystkim osoby doros?e, druga – dzieci i m?odzie?, cho? zdarzaj? si? w?ród nich przypadki zapalenia mózgu.